Parafia pw. św. Małgorzaty Panny i Męczennicy w Trzcianie

Patronką naszej Parafii jest św. Małgorzata Panna i Męczennica. Odpust ku jej czci przeżywamy w II niedzielę lipca oraz 13 lipca. W sobotę przed II niedzielą lipca gromadzimy się w godzinach wieczornych na Mszy św. odprawianej w kaplicy cmentarnej.

Święta Małgorzata, zwana również Małgorzatą z Antiochii (łac. Margarita, gr. Ἁγία Μαργαρίτα), żyła na przełomie III i IV wieku. Należy do grona dziewic i męczennic wczesnego Kościoła. Według tradycji:

1. Pochodzenie i wychowanie

• Miejsce urodzenia
  W tradycji zachowały się różne informacje na temat pochodzenia św. Małgorzaty, jednak najczęściej wskazuje się Antiochię Pizydyjską (obecne tereny Turcji) jako jej miejsce narodzin. Niektórzy przypisują jej pochodzenie z Antiochii syryjskiej, jednak w legendach i najpopularniejszych przekazach dominuje Antiochia Pizydyjska.

• Rodzina i status społeczny
  Według hagiograficznych przekazów, Małgorzata miała pochodzić z rodziny pogańskiej. W niektórych wersjach legend jej ojcem był pogański kapłan lub urzędnik. Choć nie ma pewności co do jej statusu społecznego, przypuszcza się, że była członkinią rodziny o pewnym znaczeniu w lokalnej społeczności – zwłaszcza jeśli jej ojciec piastował stanowisko kapłańskie lub urzędnicze.

• Wychowanie i pierwsze zetknięcie z chrześcijaństwem
  W dzieciństwie Małgorzata miała zostać oddana pod opiekę chrześcijańskiej piastunce (w niektórych przekazach – matce chrzestnej). To właśnie ta opiekunka wprowadziła ją w tajemnice wiary chrześcijańskiej, co z czasem doprowadziło do jej chrztu.
  Trzeba pamiętać, że końcówka III wieku i początek IV wieku to okres zaostrzenia prześladowań chrześcijan, zwłaszcza podczas panowania cesarzy Dioklecjana (284–305) i Maksymiana (285–305). Wychowanie w rodzinie pogańskiej i jednoczesne przyjęcie chrześcijaństwa mogło wiązać się z dużym ryzykiem.

2. Nawrócenie na chrześcijaństwo i prześladowania

• Świadome przyjęcie wiary
  Małgorzata dorastała, już jako chrześcijanka, w czasie gdy wyznawanie tej wiary oznaczało konieczność pozostawania w ukryciu. Była jednak zdecydowana zachować wierność Chrystusowi i nie zaprzeć się przyjętej wiary, mimo że mogło to nieść groźne konsekwencje.

• Sytuacja polityczna i prześladowania
  W początkach IV wieku w Imperium Rzymskim trwały jedne z najbardziej krwawych prześladowań chrześcijan w dziejach – tzw. „prześladowania Dioklecjańskie”. Chrześcijanie byli zmuszani do składania ofiar bogom pogańskim. Odmowa była traktowana jako akt nieposłuszeństwa wobec władzy cesarskiej, co skutkowało aresztowaniami, torturami i częstymi wyrokami śmierci.

• Konflikt z lokalnym namiestnikiem
  W legendach hagiograficznych pojawia się postać pogańskiego namiestnika (niekiedy nazywanego Olibriuszem), który zakochał się w Małgorzacie lub też chciał wziąć ją za żonę. Na przeszkodzie stanęło nie tylko jej przywiązanie do chrześcijaństwa, ale też złożony wcześniej ślub czystości (Małgorzata pragnęła zachować dziewictwo na cześć Chrystusa). Gdy namiestnik dowiedział się, że jest chrześcijanką i nie zamierza wyrzec się wiary, kazał ją uwięzić.

3. Męczeńska śmierć

• Uwięzienie i tortury
  W więzieniu Małgorzata była poddawana różnym formom tortur. Hagiografowie wspominają o biczowaniu, przypalaniu ogniem czy innych okrutnych metodach wymuszania apostazji. Według legend, dzięki Bożej łasce znosiła cierpienia i nie doznała poważnych uszkodzeń ciała (w niektórych przekazach mówi się wręcz o cudownym uzdrowieniu).

• Motyw smoka/demona
  Bardzo charakterystycznym elementem ikonografii związanej z Małgorzatą jest smok, który pojawia się w legendach jako uosobienie złego ducha. Według podań, w celi więziennej ukazał się jej demon pod postacią smoka, próbując ją pożreć. Miała się jednak ocalić, kreśląc znak krzyża lub przyciskając do jego pyska krzyż, co sprawiło, że bestia pękła lub uciekła. Ten cud symbolizuje triumf wiary nad złem.

• Wyrok i egzekucja
  Po odrzuceniu propozycji małżeństwa i odmowie złożenia ofiary bogom pogańskim, namiestnik skazał Małgorzatę na śmierć przez ścięcie. Wspomina się, że poniosła męczeństwo około 304 roku. Jej niezłomność i męstwo w obliczu śmierci miały stać się wzorem dla innych wiernych, szczególnie dla kobiet, które w pierwszych wiekach chrześcijaństwa padały ofiarą licznych prześladowań.

4. Kult i znaczenie w tradycji

• Wczesne rozpowszechnienie kultu
  Kult św. Małgorzaty rozwinął się bardzo wcześnie zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. Już w IV–V wieku, gdy ustąpiły prześladowania, wznoszono pierwsze kościoły pod jej wezwaniem. W Kościele Wschodnim (prawosławnym) jest czczona jako Męczennica Małgorzata, a jej liturgiczne wspomnienie przypada 17 lipca. W Kościele Katolickim i w obrządku zachodnim święto obchodzone jest 20 lipca, a lokalnie także 13 lipca.

• Jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli
  Małgorzata zaliczana jest do tzw. Czternastu Świętych Wspomożycieli – grupy świętych, których orędownictwo w średniowieczu uznawano za szczególnie skuteczne w obliczu różnorakich chorób i nieszczęść. W tej samej grupie znaleźli się m.in. św. Jerzy, św. Barbara, św. Krzysztof czy św. Katarzyna Aleksandryjska.

• Patronat i rola w pobożności ludowej
  Św. Małgorzata była czczona szczególnie przez kobiety w ciąży i rodzące – wierzono, że jej wstawiennictwo przynosi ulgę i bezpieczeństwo podczas porodu. Ponadto jest patronką dziewic, pasterzy i rolników. W wielu krajach Europy w średniowieczu odbywały się procesje i nabożeństwa ku jej czci, proszono ją także o ochronę przed demonami i pokusami.

• Ikonografia
  W sztuce sakralnej najczęściej przedstawia się św. Małgorzatę w białej szacie lub z atrybutami wskazującymi na męczeństwo (palmowa gałązka, wieniec z kwiatów). Obok niej często widnieje smok, którego trzyma na łańcuchu lub przebija krzyżem. Motyw ten podkreśla jej zwycięstwo wiary nad złym duchem.

Święta Małgorzata z Antiochii jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych wczesnochrześcijańskich męczennic. Jej historia łączy w sobie elementy rzeczywistych prześladowań za czasów Dioklecjana z elementami legendarnymi, które mają podkreślać moc wiary w obliczu zła. Od wieków inspiruje wiernych odwagą, wiernością Chrystusowi oraz gotowością do oddania życia za wiarę. W szerokiej pobożności chrześcijańskiej św. Małgorzata jest symbolem nadziei i triumfu ducha nad siłami ciemności.